Τῶν μετὰ τὰ Φυσικὰ Α΄ της ψυχής και της γνώσης.

 

Σίγουρα όταν ακούμε την λέξη Μεταφυσική, δεν εννοούμε σε καμία περίπτωση κάτι το αποκρυφιστικό. Ο όρος μεταφυσική προήλθε από τον τίτλο «Μετά τα Φυσικά» που δόθηκε στο βιβλίο του Αριστοτέλη το οποίο ακολουθούσε μετά το βιβλίο με τίτλο «Φυσικά». Ο τυπικός ορισμός της Μεταφυσικής είναι δύσκολο να αποδοθεί, ωστόσο μπορούμε να πούμε ότι η Μεταφυσική ασχολείται με την γνώση των Πρώτων Αρχών.

    Ως γενική επιστήμη όταν ασχολείται με το είναι των όντων εν γένει, μπορούμε να την πούμε Οντολογία, όταν ασχολείται με την ψυχή Ψυχολογία, όταν ασχολείται με τον κόσμο Κοσμολογία και όταν ασχολείται με τον Θεό Θεολογία.

    Ο Αριστοτέλης αρχίζει το βιβλίο Α΄«Μετά τα Φυσικά» με την πρόταση:

«Πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει.» [980a].  

    Πως έφτασε άραγε στην διατύπωση αυτής της πρότασης, η οποία φαίνεται να δηλώνει την θέση του φιλοσόφου, της ορέξεως της ψυχής και της φύσης του ανθρώπου; Ας περπατήσουμε στο μονοπάτι της αριστοτελικής συλλογιστικής, πιάνοντας από το χέρι την δική μας ψυχή.

    Για τον Αριστοτέλη αλλά και για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία η μείζων θέση είναι ότι ex nihilo nihil fit (=τίποτα δεν γεννιέται από το τίποτα (εκ του μηδενός όντος). Η πρόταση αρχίζει με τον κατηγορηματικό προσδιορισμό «Πάντες» περικλείοντας ολόκληρο το ανθρώπινο είδος. Το είδος των ανθρώπων που αποσχίζεται φύσει από το  ζώο (γένος) και έχει ως υπέρλαμπρο χαρακτηριστικό του, τον λόγο (έλλογο όν) και την ψυχή.  Έτσι και ως προς την γνώση η ψυχή είναι η πρώτη εντελέχεια του σώματος. Η ψυχή και η γνώση σύμφυτες πορεύονται στο βίο του ανθρώπου. Καθώς η γνώση θα εξασφαλίζει στην ψυχή την ευταξία της ύπαρξής της, δεν θα κλυδωνίζεται πλέον η ψυχή, ούτε θα ταράζεται και θα βράζει γιατί θα γνωρίζει.

   Oι άνθρωποι λοιπόν, ορέγονται, αλλά γιατί ορέγονται; Ο Αριστοτέλης ανοίγοντας την παλέτα των δυνάμεων της ψυχής, χρησιμοποιεί την ορεκτική της δύναμη, με τις πιο όμορφες ηθικές αποχρώσεις. Της ορέξεως εκείνης της ζωοποιού που ενυπάρχει και ενεργοποιείται φύσει, σε κάθε άνθρωπο, από την στιγμή που θα έρθει στον κόσμο (στολίδι). Η έμφυτη ορεκτική δύναμη για γνώση που θα μετατρέψει την ψυχή σε κόσμημα μέσω του απαρεμφάτου,«τοῦ εἰδέναι».

   Όλοι οι άνθρωποι, μηδενός εξαιρουμένου, ορέγονται το ειδέναι. Η χρήση του «εἰδέναι»  περιλαμβάνει μια ευρεία γνώση που προέρχεται από την αισθητηριακή αντίληψη και την δόξα (γνώμη). «Τα δι’ αισθήσεως και δόξης γιγνωσκόμενα» γράφει ο  βυζαντινός υπομνηματιστής Σιμπλίκιος. Το απαρέμφατο που δεν επίσταται εξ αρχής, για να μην περιχαρακώσει την γνώση στην επιστήμη, για να μην λεξικογραφήσει την γνώση μόνο για εκλεκτούς και για λίγους δίδεται ως αριστοτελικό πρόσφορο σε όλους τους ανθρώπους.

O Αριστοτέλης επισφραγίζει την πρόταση χρησιμοποιώντας τον όρο «φύσει» ο οποίος συνδέεται με τον εκ φύσεως προορισμό αλλά και με το κατά φύσιν που σχετίζεται με την εκ φύσεως οικεία τελειότητα του ανθρώπου και με το αγαθό. Την τελειότητα αυτή που προσιδιάζει σε ένα είδος,
δηλαδή οικεία στο είδος του ανθρώπου. Το αγαθό έχει άρρηκτη σχέση με το είναι, διότι αν κάτι δεν είναι αγαθό τότε δεν είναι, και αν κάτι είναι λιγότερο αγαθό τότε διασαλεύει το είναι του ανθρώπου. Είμαστε άνθρωποι γιατί έχουμε την οικεία τελειότητα του ανθρώπου και η τελειότητα αυτή είναι η ψυχή η οποία σχετίζεται με την γνώση. Πως σχετίζεται; Ο Αριστοτέλης αναφέρει στην λογική πραγματεία «Κατηγορίες» ότι το υποκείμενο (αυτό που υπόκειται ως βάση) της γνώσης είναι η ψυχή. Συνελόντι ειπείν

Αν χαθεί η ψυχή χάνεται και ο άνθρωπος.

… «η σωτηρία της ψυχής είναι πολύ μεγάλο πράγμα, σαν ταξιδάκι αναψυχής μ΄ένα κρυμμένο τραύμα»…  (Άλκηστη Πρωτοψάλτη)

 

                                                                                                                        Παύλος Κεφάλας

                                                                                                                      Δευτεροετής φοιτητής

                                                                                                                   του τμήματος Φιλοσοφίας

                                                                                                                    Πανεπιστημίου Πατρών