ΧΟΗΦΟΡΟΙ του ΑΙΣΧΥΛΟΥ / ΜΥΓΕΣ του ΖΑΝ ΠΩΛ ΣΑΡΤΡ / ΟΡΕΣΤΗΣ του ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟΥ

 

Η φυσική του θανάτου είναι ισχυρότερη και οδυνηρότερη από τη μεταφυσική του;

Ο μύθος του Ορέστη και της Ηλέκτρας αντικατοπτρίζουν πανανθρώπινα αγωνιώδη ερωτήματα της ύπαρξης;

Αν ο  άνθρωπος δεν είναι ένα ον που κατανοεί αλλά ένα ον που είναι, πώς θα επιλέξει να υπάρξει; πώς  θα μπορέσει να γίνει;

 

ΧΟΗΦΟΡΟΙ  του ΑΙΣΧΥΛΟΥ / ΜΥΓΕΣ  του ΖΑΝ ΠΩΛ ΣΑΡΤΡ / ΟΡΕΣΤΗΣ του  ΓΙΑΝΝΗ  ΡΙΤΣΟΥ

γύρω από τους πρωταγωνιστές:  ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ, ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ, ΑΙΓΙΣΘΟΣ, ΗΛΕΚΤΡΑ, ΟΡΕΣΤΗΣ

και γύρω από τους θεούς:  ΑΘΗΝΑ, ΔΙΑΣ, ΕΡΜΗΣ, ΑΠΟΛΛΩΝ

οι Μύγες, οι Ερινύες, οι Ευμενίδες  α π ο δ ί δ ο υ ν

εκδίκηση, δικαιοσύνη, πόνο, ελευθερία

«Μπορεί να μην διαλέγει κανείς την εποχή του, αλλά θα διαλέξει τον εαυτό του μέσα στην εποχή του» ΣΑΡΤΡ

"Η ύπαρξη προηγείται της ουσίας" (Το Είναι και το Μηδέν, 1943) ΣΑΡΤΡ 

Πάθει μάθος. ΑΙΣΧΥΛΟΣ , Αγαμέμνων 

Το δ’ ευτυχείν, τόδ’ εν βροτοίς θεός τε και θεού πλέον. ΑΙΣΧΥΛΟΣ, Χοηφόροι

Το μητ’ άναρχον μήτε δεσποτούμενον σέβειν. ΑΙΣΧΥΛΟΣ,   Ευμενίδες 

Μάτην εμόχθησας, μάτην επόνησας"  ΑΙΣΧΥΛΟΣ , Χοηφόροι /ες

Kι αυτήν διαλέγω ο άπιστος εγώ (δε με διαλέγουν οι άλλοι),

γνωρίζοντας όμως εγώ. Διαλέγω

τη γνώση και την πράξη του θανάτου που τη ζωή ανεβάζει. Πάμε τώρα—

όχι για τον πατέρα μου, όχι για την αδελφή μου (θαπρεπε ίσως

κι αυτός κι αυτή να λείψουν κάποτε), όχι

για την εκδίκηση, όχι για το μίσος — διόλου μίσος —

μήτε και για την τιμωρία (ποιος και ποιον να τιμωρήσει;)

μα ίσως για τη συμπλήρωση ορισμένου χρόνου, για να μείνει ελεύθερος

ο χρόνος,

ίσως για κάποια νίκη ανώφελη πάνω στον πρώτο μας και τελευταίο μας

φόβο, ίσως για κάποιο «ναι», που φέγγει αόριστο κι αδιάβλητο πέρα από σένα

κι από μένα, για ν’ ανασάνει (αν γίνεται) τούτος ó τόπος.

……………………………………………………………

Πάμε. Η ώρα η ορισμένη έφτασε πια. Γιατί χαμογελάς; Συγκατανεύεις;

Είταν αυτό που γνώριζες ακόμη και δεν το πες;

Αυτό το δίκαιο τέλος — ναι ; — μετά από την πιο δίκαιη μάχη ;

Άσε, μια τελευταία φορά, να σου φιλήσω το χαμόγελό σου,

όσο έχω ακόμη χείλη. Πάμε τώρα. Αναγνωρίζω τη μοίρα μου. Πάμε.

(σ. 89) Γ. ΡΙΤΣΟΣ, Ορέστης

Όταν για μια φορά η λευτεριά επαναστατήσει σε μια ανθρώπινη ψυχή, οι θεοί δεν μπορούν τίποτα πια να κάνουν μ’ αυτόν άνθρωπο…

Ο Sartre σημειώνει: «… μέσα στο cogito, στο "σκέφτομαι", αντίθετα απ’ τη φιλοσοφία του Καρτέσιου, αντίθετα απ’ τη φιλοσοφία του Καντ, ανακαλύπτουμε τον εαυτό μας απέναντι στους άλλους· ο άλλος είναι απαραίτητος για την ύπαρξή μου, καθώς και για τη γνώση του εαυτού μου (…) ανακαλύπτουμε έναν κόσμο που αποκαλούμε "διυποκειμενικότητα" και μέσα σ’ αυτόν ο άνθρωπος αποφασίζει τι είναι ο ίδιος και τι είναι οι άλλοι» Ο σαρτρικός ήρωας αποκτά " ύ λ η " ως ελεύθερος άνθρωπος καθώς διαπράττει ένα τελετουργικό μύησης στην ανθρώπινη κοινότητα, που παραπέμπει  στην ηρωική μυθολογία. 

«… ένας Ορέστης που κρύβει κάτω από το ιμάτιό του το "Ον (sic) και το Μηδέν" του Sartre», γράφει ο Άγγελος Τερζάκης στην εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ (16 Ιανουαρίου 1965) 

Στις Μύγες του Sartre και στον Ορέστη του Ρίτσου, ο μύθος συνδέεται με τις ιστορικές συνιστώσες της εποχής τους αλλά και με ζητήματα οντολογίας και συγκρότησης του κόσμου. Και οι δύο δημιουργοί μένουν πιστοί στο γενικό πλαίσιο του μύθου, ακολουθώντας τις επιταγές του μυθικού κύκλου μάλλον, παρά συγκεκριμένα κάποιου τραγικού ποιητή. Ο φόνος ως δραματικό μοτίβο, πέρα από το γεγονός ότι διεκπεραιώνει τη μυθική του αποστολή, αποτελεί και κομβικό σημείο συνάντησης των δύο εκδοχών.

 «η πράξη είναι η πλατύτερη θύρα της λύτρωσης». Ν.ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, Ασκητική 

Ο σαρτρικός Ορέστης δεν φέρει το στίγμα της ενοχής, της εκδίκησης. Η διάπραξη του φόνου σηματοδοτεί την αρχή της προσωπικής του μεταστροφής και εγκαθιδρύει την ατομική βούληση και ελευθερία, θεμελιωμένη όμως στην ανάγκη συνύπαρξης με τους άλλους. Οι Μύγες αναιρούν τη "διάσημη" ρήση του Sartre "Η κόλασή μου είναι οι άλλοι". Οι μύγες – μίασμα σαν τον λοιμό των Θηβών στον καιρό του Οιδίποδα- σύμβολο του συλλογικού χαρακτήρα της αμαρτίας, αισθητοποιούν την ενοχή που βαραίνει ολόκληρη την πόλη για έναν ανεξιλέωτο φόνο, τον φόνο του Αγαμέμνονα.

Ισχυρό όπλο στα χέρια του δυνάστη Δία οι μύγες – Ερινύες, δρουν με δύναμη διαβρωτική για την ανθρώπινη βούληση: εγκλωβισμένοι σε μια παραλυτική αίσθηση απώλειας οι Αργείοι,  υπομένουν μια μοίρα αβάσταχτη, αναμονής και ακινησίας.

Οι Μύγες είναι το μόνο έργο του Sartre όπου ο Δίας αποτελεί χαρακτήρα του δράματος: περιφέρεται επί σκηνής μετενσαρκωμένος σε άνθρωπο, τιμωρός και ανελέητος, δυνάστης σαν τον Αίγισθο   Στη δυναμική αντίδραση της Ηλέκτρας, που αρνείται να αναγνωρίσει τον Ορέστη  στο πρόσωπο του Φλέβιου, ο Ορέστης ομολογεί σε τόνο εξόχως δραματικό:

Δε γνώρισα ποτέ το μίσος. Αλλά δε γνώρισα ούτε και την αγάπη …Για ν’ αγαπήσεις ή να μισήσεις πρέπει να δοθείς … Μόλις υπάρχω. Είμαι πιότερο αερικό απ’ όλα τα αερικά που περιπλανιούνται σήμερα στην πόλη… ποτέ μου δε γνώρισα τα θυελλώδη πάθη των ζωντανών ….

Γυρεύω τις θύμησές μου … θέλω και γω να γίνω ένας άνθρωπος ανάμεσα στους ανθρώπους … Όχι! Δε θα φύγω από δω … Α, Δία, Δία, βασιλιά τ’ ουρανού … φανέρωσέ μου το θέλημά σου μ’ ένα σημάδι, γιατί δεν μπορώ να δω καθαρά ΣΑΡΤΡ , Μύγες σελ.71 

 

 Οι Ερινύες των Μυγών διατηρούν τον πρωτόγονο σωφρονιστικό τους ρόλο όπως και στις Ευμενίδες του    Αισχύλου αλλά ποτέ δεν μετατρέπονται σε δυνάμεις ευεργετικές.  Η σαρτρική εκδοχή αμφισβητεί την ανάγκη της θεϊκής προστασίας και ανατρέπει ολόκληρο το θεολογικό οικοδόμημα του αρχέγονου μύθου όπου ο Ορέστης αθωώνεται! 

ΟΡΕΣΤΗΣ: Με κοιτάζετε Αργίτες… το έγκλημά μου είναι ολότελα δικό μου… Είναι η δικαίωση της ζωής μου. Η περηφάνια μου… εγώ σας αγαπώ! Για σας σκότωσα! Ναι, για σας … Δε θα καθίσω ματωμένος στο θρόνο του σκοτωμένου! Θέλω να γίνω ένας βασιλιάς χωρίς γη και χωρίς υπηκόους. Αντίο, άνθρωποί μου. Δοκιμάστε να ζήσετε!

ΟΡΕΣΤΗΣ: Εδώ όλα είναι καινούργια. Όλα τώρα ξαναρχίζουν.